Web Analytics Made Easy - Statcounter
به نقل از «خبرگزاری آریا»
2024-03-29@10:26:15 GMT

علي اکبر مرادي؛ نخستين راوي مقام هاي تنبور

تاریخ انتشار: ۲۵ آذر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۷۷۶۲۷۶۳/علی_اکبر_مرادی_نخستین_راوی_مقام_های_تنبور

علي اکبر مرادي؛ نخستين راوي مقام هاي تنبور

خبرگزاري آريا - ماهنامه هنر موسيقي: «از صداي نغمه اين آواز مي آيد به گوش – نيست جز تنبور ديگر يک حريف پرده دار» مقام هاي تنبور داراي روايت هايي تاريخي آييني هستند که ريشه در فرهنگ، اصالت و سنت مردم يارسان دارند و قدمت اين مقام ها و نوازندگان ساز تنبور را مي توان از هزار سال پيش بررسي کرد. با وجود اين که بهترين، بکرترين و اصيل ترين اين مقام دانان و نوازندگان در منطقه گوران مي زيسته اند، اما هيچ گاه آثاري از آنها ثبت نشده است و استاد علي اکبر مرادي نخستين راوي مستندي است که اين مقام ها را ثبت، ضبط و منتشر کرده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در اين نوشتار نگاهي داريم به زندگينامه، آثار و ويژگي هاي نوازندگي علي اکبر مرادي.

زندگينامه
علي اکبر مرادي متولد 15 اسفند ماه 1336 ايل گوران شهرستان دالاهو است. فراگيري ساز تنبور را از شش سالگي آغاز کرده و در اين راستا به طور مستقيم و غيرمستقيم از دانسته هاي استادان بزرگ تنبور از جمله: علي مير درويشي، سيد هاشم، آميرزا سيد علي کفاشيان، غلام زنده دل، سيد محمود علوي، الله مراد حميدي و سيد ولي حسيني بهره برده است. وي فعاليت هنري خود را از سال 1349 در فرهنگ و هنر آن زمانِ کرمانشاه با تک نوازي تنبور آغاز کرد و در سال 1350 به ياري ديگر دوستان خود (يدالله القاصي، ايرج خادمي و ...) نخستين گروه تنبورنوازي را تشکيل دادند و در بسياري از شهرستان هاي ايران به اجراي کنسرت پرداختند.
ايشان هم زمان با تحصيل به فراگيري مقام هاي کهن تنبور و همچنين آشنايي با ديگر سازهاي ايراني هم خانواده تنبور (تار و سه تار) و موسيقي سنتي ايران پرداخت. بعد از تحصيل و سربازي و پيروزي انقلاب در سال 1359 با ديگر دوستان هنرمند خود (گل نظر عزيزي، سيد خليل عالي نژاد، کيخسرو پورناظري، کيهان و کامران کلهر، سياوش نورپور) گروه تنبورنوازي شمس را تشکيل دادند که به همراه شهرام ناظري ابتدا در ايران و سپس در کشورهاي اروپايي و آمريکايي به اجراي کنسرت پرداختند.
مرادي در سال 1370 به عنوان نفر اول تنبور ايران در مسابقه اي با عنوان «تارنوازان» شناخته و از سال 1371 فعاليت هاي هنري خود را به طور مستقل ادامه داد و در اين بين به جمع آوري مقام هاي تنبور و رديف و ضبط اين مقام ها و همچنين انتشار آثاري در زمينه تک نوازي، گروه نوازي، آهنگ سازي بر پايه موسيقي تنبور پرداخت. در کنار اين فعاليت ها به تربيت هنرجويان ساز تنبور ابتدا در مرکز حفظ و اشاعه موسيقي تهران و بعدها در آموزشگاه اختصاصي خود به نام «يارسان» در تهران و همچنين در بسياري از شهرهاي ايران پرداخت.
وي همچنين به منظور شناساندن ساز تنبور در بسياري از کشورهاي دنيا به اجراي کنسرت پرداخته است. او در فستيوال هاي جهاني از جمله «اونيون» (Avenien) در فرانسه، «آنتن فلک» در ايتاليا، «گريک» (Greec) در اسپانيا و «Flag» در ايتاليا به اجراي تک نوازي تنبور پرداخته و نيز در دانشگاه هاي هامبورگ و گوتن گن آلمان و کلمبياي آمريکا درباره موسيقي کهن تنبور سخن رانده است.

در سال 1381 از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، به او گواهينامه درجه يک هنري در رشته موسيقي اعطا شد و در مارس 2008 ميلادي مجله songlines، او را يکي از 50 نوازنده برتر دنيا معرفي کرد. در سال 1392 نيز از طرف استانداري کرمانشاه و دانشگاه رازي به عنوان پژوهشگر برتر در عرصه فرهنگ و هنر معرفي شد.
آثار
آثار منتشر شده علي اکبر مرادي عبارتند از:
1. «تريکه هانه» (تک نوازي تنبور)؛ 2. «سحرواران»؛ 3. «سيروان»؛ 4. «مهجوري» (گروه نوازي و آهنگ سازي)؛ 5. «گلاريژان» (موسيقي کردي)؛ 6. «مهر و ماه 1» (تک نوازي)؛ 7. «مهر و ماه 2»؛ 8. «نسيم و گندمزار» (تک نوازي)؛ 9. «سماع مستانه»؛ 10. «در آيينه آسمان» (دونوازي تنبور و کمانچه)؛ 11. «يار آسماني» (دونوازي تنبور و باقلاما؛ 12. «دوواله»؛ 13. «مقامات مجلسي تنبور 1 و 2» (آموزشي)؛ 14. «مقامات کهن تنبور» (انتشار توسط خانه فرهنگ هاي جهان در پاريس)؛ 15. «مانگه شو» (موسيقي کُردي)؛ 16. «پاييز» (موسيقي کُردي)؛ 17. «راز رود» (تک نوازي تنبور)؛ 18. «کتاب صد درس»1 (آموزشي)؛ 19. «موسيقي کُردي» (انتشار در فرانسه)؛ 20. «The fire of passion» (انتشار در آمريکا)؛ 21. «Whisper» (انتشار در آمريکا)؛ 22. «Kurdaneh» (انتشار در آمريکا)؛ 23. «The Picture Magams of Yarsan».
ويژگي برخي آثار
علي اکبر مرادي 72 مقام تنبور را در آلبومي به نام «مقامات کهن تنبور» شامل چهار سي دي با همکاري خانه فرهنگ هاي جهان در پاريس ضبط کرد که در آن همه مقام هاي تنبور را نواخته و خوانده است؛ اين آلبوم در ايران نيز منتشر شده و شامل دفترچه راهنمايي است که توضيحات مفيدي درباره هر مقام در آن آورده شده است و مي توان آن را يک مرجع صوتي براي علاقه مندان و پژوهشگران موسيقي مقامي تنبور به شمار آورد.

وي نخستين نوازنده تنبوري است که آثارش را بر اساس موسيقي مقام هاي تنبور منتشر کرده و آثار تک نوازي هاي او از جمله آلبوم هايي مانند «تريکه هانه»، «سحرواران»، «سيروان»، «مهر و ماه 1 و 2»، «سماع مستانه» و «راز رود» بر اساس مقام هاي تنبور يا اقتباس و برداشتي از اين موسيقي يا موسيقي کُردي عرضه شده است.
او در واقع با انتشار اين آلبوم ها قابليت موسيقي مقامي تنبور را که تا آن زمان فقط در اماکن يا مراسم خاص نواخته مي شد، ارائه کرد و به گوش عموم رسانيد. آثاري از او که بر اساس مقام هايي چون شادخوشين، سه رته رز، غريبي، اَلوَن، هجراني، گِل وه دره، قه تار، سحري، گِل وه خاک و مجنوني ساخته شده اند از تکنيک ها و ريتم هاي خاص موسيقي تنبور تبعيت کرده اند.
مرادي همچنين با توجه به تسلط بر موسيقي کُردي و موسيقي رديف ايراني و اشتراکات آنها با موسيقي تنبور، آثاري را منتشر کرده است که آلبوم «در آيينه آسمان» از آن جمله است. در اين آلبوم کمانچه نوازي استادانه کيهان کلهر و تنبک نوازي متبحرانه پژمان حدادي، پنجه هاي ناب و ملودي هاي دل نشيني مرادي را همراهي مي کنند. در اين آلبوم برداشتي آزاد و بسيار خلاقانه از مقام هاي گِل وه دره و اَلوَن توسط ايشان با ملودي هاي زيبايي که همراه با تکنيک هاي خاص دو مقام هستند، اجرا شده اند.2
آلبوم «مهجوري» نخستين اثر مرادي و گروه ايشان است. اين آلبوم حاصل کنسرت هاي دهه 70 و همراهي گروه ايشان به نام «لاوچ» بود و آهنگ هاي اين آلبوم مانند «مهجوري» بر اساس تکنيک هاي سازي و ملودي هاي فراق و خزان بر فرم آوازي مقام سه رته رز ساخته شده اند و همچنين آهنگ هاي زيباي «نوروز» و «پرواز» منطبق بر پرده هاي مقام غريبي هستند.

گروه لاوچ
در آلبوم «يار آسماني» که اولاش ازدميرف نوازنده چيره دست موسيقي مقامي ترکيه، به همراه تنبور علي اکبر مرادي هنرنمايي مي کند، آهنگي با نام «وداع» نواخته شده است که با ريتم 12 ضربي و مضراب کاري هاي خاص و بر اساس فضاي مقام هاي قه تار و سحري ساخته شده است و همچنين آهنگ تکنيکي، زيبا و شناخته شده «مهجوري» در فاصله موسيقايي متفاوت تر از نخستين اجراي اين آهنگ در آلبومي به همين نام که اشاراتي به مقام سه رته رز دارد و با تکنيک خاص غنچه نواخته شده است.
آلبوم «نسيم گندمزار» با نواي ملودي هايي چون شَن و خرمن، سماع خورشيد و ... با استفاده از قابليت ها، فواصل و نواهاي مقام غريبي هر مخاطبي را به عمق فرهنگ و سنت هاي بوميِ پاکِ مناطق کردنشين و روياهاي کودکي دعوت مي کند و در قطعه «به پيشواز بهار» با نواي مقام قه تار سرماي خشک زمستان پشت سر گذاشته شده و مخاطب به پيشواز بهاري رنگارنگ و لطيف خوانده مي شود.
آلبوم «دوواله» اثري است در بستر موسيقي تنبور و مقام هاي آن. آهنگ «دوواله» به تبعيت از معني آن (دو عاشق) و ريتم ها و نغمه هاي زيبا و مشکل (در بيان آوازها) بر اساس مقام دوواله (مجنوني سحري) است که هر شنونده اي را به حس و حال آتش دروني عشق آدمي براي رسيدن به معبود سوق مي دهد و احساس ژرف موسيقايي را در مخاطب بيدار مي کند. اين آلبوم و قطعاتي از آن مانند «رزم» و «سوگ رستم»، نمونه مثال زدني براي شاهنامه خواني است که حالات حماسي و کهن اساطير را در قالب مقام هاي باستاني کشور روايت مي کند.
آهنگ هاي آلبوم «پاييز» بر اساس مقام شاه خوشيني و پرده هاي چهارگاه ساخته شده اند که در آهنگ زيباي «پاييز» از مضراب هاي گل ريز چپ به زيبايي و پختگي هر چه تمام تر استفاده شده است.
آخرين ساخته علي اکبر مرادي در اين سال ها آلبوم «راز رود» بوده است که با همکاري يار ديرينه ايشان، پژمان حدادي ضبط و منتشر شده است. اگرچه در اين آلبوم بيشتر آهنگ ها و ملودي ها برگرفته از ساخته هاي قديمي ايشان و فواصل مقام شاه خوشيني است، با گوش دادن به اين اثر مي توان صداي تنبوري را شنيد که مضراب هاي آن سراسر پختگي و لطافت در عين صلابت است. همچنين تجربه نوازنده اي که کوله بار و نواي تمامي نوازندگان سه قرن منطقه گوران و اين ساز پر رمز و راز را به گوش مي رساند از مزاياي اين آلبوم است.

و اما «مقام هاي مجلسي 1 و 2» نخستين آلبوم آموزشي علي اکبر مرادي در زمينه آموزش تنبور است که اثري ارزشمند براي مدرسان و هنرجويان موسيقي مقامي تنبور به شمار مي رود؛ زيرا در اين آلبوم مقام هاي مجازي و مجلسي به صورت قسمت هاي مختلف هر مقام، از جمله ملودي هاي سازي و آوازي و لاوچ ها، تفکيک شده مشخص شده اند و اين امر کمک بزرگي به آموزش اين مقام ها مي کند و يادگيري مقام ها با اين شيوه سبب درک کامل و يادگيري دقيق موسيقي مقامي تنبور و همچنين يادگيري راحت تر تکنيک ها و مضراب هاي لازم خواهد شد.
در کتاب شيوه تنبورنوازيِ مرادي به نام «صد درس»، نويسنده دست به تاليف آکادميک اين ساز بيا متدي خاص، علمي و کارآمد در زمينه آموزش نوازندگي تنبور زده است که با توجه به اين که در طي سال هاي گذشته ساز تنبور داراي متد و روش تدريس مشخصي نبود، اين کتاب باعث شد تا براي هميشه اين ساز بتواند هويت خود را به صورت علمي و موسيقايي حفظ کند و خوشبختانه براي هميشه از ماندگاري نغمه هاي اين ساز مي توان آسوده خاطر ماند.
سير دروس در اين کتاب به صورت کاملا علمي و نت نگاري شده است و با استفاده از تئوري علمي موسيقي، ذهن هنرجو را به سوي اصالت کهن تنبور که مقام ها است، سوق مي دهد. حتي کوتاه ترين درس در اوايل کتاب با هدفي خاص و اشاره به فضاي مقام هاي تنبور نوشته شده است و مهم تر اين که کاربرد تکنيک ها و مضراب هاي مقام هاي تنبور را با خود همراه دارد. هنرجو بعد از نواختن صد درس با 30 مقام آشنا مي شود و دورها و ريتم هاي خاصي را که در مقام ها تنبور وجود دارد؛ مي آموزد. ملودي ها در اين کتاب با مضراب هاي متنوع، پيچيده و زيبايي نوشته شده اند که برگرفته از مقام ها و موسيقي کُردي هستند.
آخرين اثر ارائه شده مرتبط با علي اکبر مرادي نيز انتشار کتاب «ته رزهاي تنبور، روايت سازيِ مقامات مجلسي و مجازي تنبور» است؛ کتابي که آوانگاري يک فرهنگ صوتي است که آموزش آن تاکنون شفاهي و به صورت سينه به سينه بوده است؛ اما با نت نويسي آموزشي و تحليل توسط حيدر کاکي، براي نخستين بار مکتوب و از نشانه ها و علامت هايي که ويژه نوازندگي تنبور است استفاده شده است.
برخي از ويژگي هاي نوازندگي
زادگاه علي اکبر مرادي محل نغمات بکر و دست نخورده و همچنين نوازندگان، مقام خوانان و مقام داناني است که مي توان صحيح ترين نوع آن موسيقي ها را به دليل دوري از مناطق شهري و صعب العبور بودن آنها، در آن مناطق شنيد. مرادي که از شش سالگي با تنبور توسط استادان بنام گفته شده آشنا شده بود، صداي اغلب اين استادان را ضبط کرده و علاوه بر يادگيري مقام ها در تحليل و تفسير آنها نيز کسب علم کرده است. با بررسي و شنيدن اثار او مي توان در نوازندگي مقام ها، تکنيک و تبحر سيد محمود علوي، خلاقيت ميرزا سيد علي کفاشيان و در خواندن مقام ها صداي دل نشين کاکي الله مراد حميدي و پختگي نواي سيد ولي حسيني را درک کرد.
وي ميراي دار و راوي استادان کِلام خوانِ3 نسل پيش خود است که متاسفانه صدا يا اثري از آنها در دسترس نيست. بنابراين واسطه و رابط ميان آنها و نسل امروز است که در ادامه به چند ويژگي شاخص نوازندگي ايشان اشاره مي کنيم.

در گذشته هدف نوازندگان قديمي بيشتر خواندن مقامات به صورت دست نخورده بوده و نوازندگي در درجه دوم اهميت قرار داشته است، به همين دليل اغلب مقام هاي تنبور براي پند، اندرز، روش زندگي، حق پرستي و ... بيان مي شد و جنبه آييني اين ساز و نوايش بر جنبه موسيقايي آن پيشي گرفته و بيشتر، بيانِ نوشته هاي دفاتر کهن يارسان، القاي حالت يا پيام خاص با ملودي هاي کاملا مشخص مد نظر بوده است تا نواختن و نوازندگي درستِ ساز تنبور و اجراي موسيقي آن؛ به طوري که در منطقه گوران افراد سالمندي هم که با شيوه نوازندگي تنبور آشنا نيستند، بيشتر مقام ها را حفظ هستند و آنها را به خوبي مي خوانند.
با اين توضيح مي توان گفت در نوازندگي مرادي هر دو وجه اصلي ساز تنبور و موسيقي مقامي کهن آن، که نواختن و خواندن اين ساز است، با تعادل و تعاملي دو طرفه مشهود است.
علي اکبر مرادي از جمله هنرمندان تنبورنوازي است که در آثارش در کنار تنبور و موسيقي بکر آن از سازهايي مانند کمانچه، ني، باقلاما، تار و تارياس و عود با نوازندگي بهترين استادان استفاده کرده، اما هيچ گاه ساخته هاي موسيقايي و نوازندگي اش دستخوش و تحت تاثير ساز و موسيقي هاي ديگر قرار نگرفته است.
با توجه به آثار و آلبوم هاي منتشر شده توسط او مي توان چنين بيان کرد که مضراب هاي خاصي که ايشان در نوازندگي تنبور استفاده کرده ابداع خود ايشان بوده و اين امر باعث 8ارتقاي کيفيت در نواختن و بيان مقام ها شده است.
به کارگيري اين مضراب ها در ريتم هاي متنوع مختلف و نغمه هايي که اثر گذار بوده اند، همراه با ظرافت توأم با قدرت در نوازندگي بوده است که مي توان به مضراب هايي مانند: ريز، گلريز (در اجراي آهنگ «ساز تنها» از آلبوم «پاييز»)، درّاب (در اجراي آهنگ «دل آرام» در آلبوم «پاييز»)، غنچه (آهنگ «مهجوري» از آلبوم «يار آسماني» و آلبوم «مهجوري») و تعريف هاي درستي که براي ديگر مضراب هاي راست، چپ، دو چپ و ريز دو انگشتي و ديگر مضراب ها در کتاب صد درس ارائه کرده است، اشاره داشت.
وي همچنين به بيان کاربردي تر بودن دُور در مقام هاي تنبور نسبت به ريتم اشاره کرده است که دورهاي مختلف و ريتم هاي 10، 11، 12، 13 و ... در اين مقام هاي ريتميک استفاده شده است و ايشان با به کار بردن اين ادوار در آهنگ سازي هايش اين دور و ضرب ها را به خوبي به خدمت گرفته است که از آن جمله مي توان به آهنگ «وداع» با ريتم 12 ضربي آن يا ملودي هاي 12 ضربي «سماع مستانه» يا ريتم پنج ضربي ملودي زيباي «دل آرام» اشاره کرد.
پي نوشت ها:
اين کتاب در سال 1393 کتاب آموزشي برتر سال معرفي شد.مطلبي درباره اين آلبوم در شماره 163«هنر موسيقي، بهمن و اسفند 135 به قلم حيدر کاکي منتشر شده است.به نوازنده و خواننده مقام هاي تنبور در اصطلاح محلي «کِلام خوان» گفته مي شود.

منبع: خبرگزاری آریا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۷۶۲۷۶۳/علی_اکبر_مرادی_نخستین_راوی_مقام_های_تنبور را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی: